Kompanzasyon Panosu Nedir?

Kompanzasyon panoları, işletmenin güç kat sayısını düzeltmek için kondansatör ve ölçü aletlerinin üzerinde bulunduğu panodur. Endüktif yükler (transformatörler, balastlar, motorlar vs) reaktif güç de çekerler. İhtiyaç duyulan yerde reaktif güç üretilir. Kompanzasyon, elektrik sistemlerinin iyi bir koşulda çalışmaları için yardımcı olur. Yüklerin ve elektrik tesislerinin reaktif güç ihtiyaçlarını belirtilen yöntemlerle karşılayan kompanzasyona, reaktif güç kompanzasyonu denir.

Reaktif Enerji Nedir?

Reaktif enerjinin neden oluştuğuna dair çok teknik cevaplar bulmak mümkün. Ancak ben daha pratik cevapların peşindeyim. Çünkü ne kadar geniş kitleler kompanzasyonu ve reaktif enerjiyi anlarsa ülkemiz daha güzel günlere o kadar hızlı ulaşacaktır. Sade bir dille anlatmak gerekirse; şebekeye bağlı neredeyse tüm cihazlar (yükler) reaktif enerji kullanırlar.

Bir parça teli bir silindire doladığınızı düşünün, buna bobin (veya sargı) deniyor. Motorlar ve jeneratörler (ve trafolar) aslında büyük bobinler. Bobinlerin üzerinden akım geçirdiğimiz zaman bobinler mıknatıs gibi davranırlar. Jeneratörün göbeğine bu şekilde bir mıknatıs yerleştirdiğinizi düşünün. Mıknatısı sabit bir hızla döndürmeniz jeneratörün etrafında sarılı diğer bobinlerdeki yüklerin hareket etmesine neden olur. Sonuçta cihazın içerisindeki mıknatısı döndürdüğünüz için cihazın dışındaki tellerde akım oluşturmuş olursunuz. Motorlar ise bunun tam tersi prensiple çalışırlar. Trafo ise kabaca hem göbeği hem de çevresi sabit bobinlerden oluşan bir jeneratördür. Bobinlere İngilizler inductor demiş, kullandıkları enerjiye ise Türkler endüktif reaktif enerji demişler. Örneğin asansörler, otomatik kapılar, pompalar ve hatta floresan ampullerin balastları endüktif yüklerdir. Bir sistemin bilinçli olarak endüktif enerji çekmesini sağlamak için şönt reaktörler kullanılır.

İki iletkeni birbirine çok yaklaştırın ama temas etmelerini yalıtkan bir malzeme ile engelleyin. Bu düzene de kapasitör (veya kondansatör) deniyor. Aslında evrensel çevrimi kapasitör olan bu cihaz enerji sektöründe (sanırım elektronik devrede kullanılan komponent ile ayırt etmek için) kondansatör olarak adlandırılıyor. Elektronik cihazlar (örneğin UPS) ve son dönemde özellikle yükselişte olan LED aydınlatma sistemleri kapasitif reaktif enerji üretirler. Bir sistemin bilinçli olarak kapasitif enerji çekmesini sağlamak için kondansatörler kullanılır.

​

Neden Reaktif Ceza Ödüyoruz?

Yukarıda bahsettiğimiz reaktif enerji yükler tarafından tüketilmez. Sürekli olarak çekilip üretim yapan tesise geri gönderilir. Bu döngü sırasında enerji fiziksel iletim hatları üzerinden taşındığı için hatların yüklenmesine neden olur. Bu nedenle reaktif enerji, tüketicinin kullandığı aktif enerjiye göre belli bir oranın üzerine çıkarsa kaybedilen milli kaynaklar tüketiciye ceza olarak yansıtılır.

Ceza kulağa çok hoş gelmediği için endüstrimiz buna reaktif bedel demeyi tercih ediyor. Elektrik faturanıza aktif sütunu dışındaki endüktif ve kapasitif sütunlarında bedel görüyorsanız bu size kesilen ceza miktarını temsil ediyor. Sonuçta bu ceza faturaya yansıyor ve hem milli kaynaklarımızın tüketilmesine neden oluyor, hem de tüketici gereksiz zarara uğruyor.

​

Bu cezayı önlemek için neler yapılmalıdır?

 

Kompanzasyon sisteminin uzman kişiler tarafından ihtiyaca göre tasarlanması ve bu tasarıma göre düzenlenmesi, belirli aralıklarda kontrollerinin yapılması, orta ve büyük ölçekli işletmelerde Reaktif Ceza Bedelinin yansıtılmasını önleyecektir. Ayrıca trafonuza düzenli bakım yaptırmanız tavsiye edilir.

​

​

KAPASİTİF , ENDÜKTİF ve OMİK YÜKLER

​

1.Omik;

Dirençli Elektrik Yükleri doğal olarak bu elektrik enerjisinin bir kısmını ısıya (termal enerji) dönüştürerek elektrik akışına direnir, sonuçta aktarılan elektrik enerjisinde bir düşüş olur.

Dirençli Elektrik Yükleri için örnekler:

a- Akkor ampuller:

Akkor ampul, vakumda bir filamandan bir elektrik akımı geçirerek ışığı üretir. Filamanın direnci ısınmasına neden olur ve elektrik enerjisi ışık enerjisine dönüştürülür.

b- Elektrikli ısıtıcılar:

Elektrikli ısıtıcılar aynı şekilde çalışır, direnci elektrik enerjisini termal enerjiye (ısıya) dönüştürür ve ışığı çok az üretebilir.

Dirençli Elektrik Yüklerinin Özellikleri:

Direnç (R) ohm cinsinden ölçülür.

Bir dirençli yükteki elektrik akımı ve gerilim birbiriyle aynı fazdadır. Voltaj yükseldiğinde veya düştükçe, akım da yükselir ve düşer.Dirençli yükler önemli bir ani akım çekmez. Dirençli bir yüke enerji verildiğinde, akım daha önce daha yüksek bir değere yükselebilmeksizin anlık haliyle sabit durum değerine yükselir.

Dirençli yüklerin gücü Aktif güç (P) olarak ifade edilir.Birimi Watt(W) olarak adlandırılır.Bu güç sözleşmede birim fiyat üzerinden satın alınan asıl güçtür.

​

2.Kapasitif Elektrik Yükleri;

İki iletken yüzey arasında iletken olmayan izole malzemeyle ile ayrılarak elektrik enerjisini depolar.

Bir kondansatöre bir elektrik akımı uygulandığında, akımdan gelen elektronlar, plakaya toplanır ve elektrik akımı uygulanan terminale bağlanır. Akım çıkarıldığında, elektronlar kondansatörün diğer ucuna ulaşmak için devreden geri akacaktır.

Kapasitif Elektrik Yükleri için Örnekler:

Elektrik motor devrelerinde, radyo devreleri, güç kaynakları ve diğer birçok devrede kondansatörler kullanılır.

Kapasitif Elektrik Yüklerinin Özellikleri:

 

Bir kondansatörün elektrik enerjis ini depolaması kabiliyeti (C)’dir. Ana ölçüm birimi farad olarak adlandırılır.Akım gerilimden ileridedir.Gerilim akım maksimumda iken sıfır değerindedir. Kondansatör yüklenirken gerilim yükselir akım düşer, boşalırken  gerilim düşer akım yükselir.

Akım dalga formu gerilim dalga formundan ileridedir; bu nedenle, voltaj tepeleri ve akım tepeleri fazda değildir. Faz gecikmesinin miktarı, gerilimi ve akımı temsil eden vektörler arasındaki açının kosinüsü (Cos) tarafından verilir.

Kapasitif yüklerin gücü Kapasitif reaktif güç (Qc) olarak ifade edilir.Birimi Volt Amper Reaktif (VAR) olarak adlandırılır.Bu güç kullanılması istenmeyen güçtür.Faturalandırılmaz fakat sözleşme gücü 30 KVA’nın üzerindeki kullanıcılarda aktif gücün %15’ini geçtiği takdirde reaktif güç bedeli olarak KVAR başına eklenir.

​

3.Endüktif Elektrik Yükleri;

Bir endüktör herhangi bir iletken malzeme olabilir. Değişen bir akım bir endüktörden geçtiğinde, etrafında bir manyetik alan endükler. Endüktansı bir bobine çevirmek manyetik alanı arttırır. Benzer bir ilke, bir iletken değişen bir manyetik alana yerleştirildiğinde ortaya çıkar. Manyetik alan iletkende bir elektrik akımı oluşturur.

Endüktif Elektrik Yükü Örnekleri:

İndüktif yüklere örnek olarak transformatörler, elektrik motorları ve bobinler verilebilir. Bir elektrik motorundaki iki set manyetik alan birbirine karşı, motorun milini döndürmeye zorlar.

Bir trafo, birincil ve ikincil olmak üzere iki endüktöre sahiptir. Primer sarımdaki manyetik alan, sekonder sargısında bir elektrik akımı oluşturur.

Bir bobin, içinde değişen bir akım geçtiğinde indüklediği manyetik alana enerji sarar ve akım çıkarıldığında enerjiyi serbest bırakır.

Endüktif Elektrik Yüklerinin Özellikleri:

Endüktans (L) Henry birimi ile ölçülür. Bir endüktördeki gerilim ve akımda faz farkı bulunmaktadır. Akım maksimuma çıktıkça voltaj düşer.

Akım dalga formu gerilim dalga formunun arkasında gerisindedir, bu nedenle gerilim tepe değeri ve akım tepe değeri farklı zamandadır. Faz gecikmesinin miktarı, gerilimi ve akımı ifade eden eden vektörler arasındaki açının kosinüsü (Cos) tarafından verilir.

Endüktif yük, ilk enerjilendirildiğinde büyük miktarda akım (bir ani akım) çeker. Birkaç döngüden veya saniye sonra akım normal çalışma değerine düşer.

Akımın “yerleşmesi” için gereken süre, Endüktif yükün frekansı ve / veya endüktans değerine bağlıdır.

Endüktif yüklerin gücü Endüktif reaktif güç (QL) olarak ifade edilir.Birimi Volt Amper Reaktif (VAR) olarak adlandırılır.Bu güç kullanılması istenmeyen güçtür.Faturalandırılmaz fakat sözleşme gücü 30 KVA’nın üzerindeki kullanıcılarda aktif gücün %20’sini geçtiği takdirde reaktif güç bedeli olarak KVAR başına eklenir.

​

4.Karışık Elektrik Yükleri;

Kombinasyon Elektrik Yükleri için örnekler:

a- Kablo ve İletkenler

Tüm iletkenlerin normal şartlar altında bir miktar direnci vardır ve aynı zamanda endüktif ve kapasitif etkiler gösterirler, ancak bu küçük etkiler genellikle pratik amaçlar için atılır.

b- Radyo Ayar Devresi

Bir radyonun ayar devresi, bir frekans aralığını filtrelemek için bir rezistör ile birlikte değişken indüktörler veya kapasitörler kullanır ve yalnızca bir dar bandın devre geri kalanına geçmesine izin verir.

c- Katot Işını Tüpü

Bir monitördeki veya televizyondaki bir katot ışını tüpü, tüpün fosfor kaplamaları üzerinde bir resmi kontrol etmek ve görüntülemek için endüktörler, dirençler ve borunun doğal kapasitansını kullanır.

d- Motorlar

Tek fazlı motorlar, çalıştırma ve çalıştırma sırasında motora yardımcı olmak için sıklıkla kapasitörler kullanır. Başlangıç kondansatörü, akım ve voltajın birbiri ile faz dışı kalması nedeniyle motora fazladan bir voltaj fazı sağlar.